Don Kişot – Miguel de Cervantes Kitabına Ait Geniş Özet
Miguel de Cervantes’in 1605 ve 1615 yıllarında iki cilt halinde yayımlanan Don Kişot (El Ingenioso Hidalgo Don Quijote de la Mancha), İspanyol edebiyatının başyapıtı ve modern romanın ilk örneklerinden biri olarak kabul edilir. Eser, hayal ile gerçeklik arasındaki çatışmayı, idealizm ile pragmatizm arasındaki gerilimi ve insan doğasının çelişkilerini mizahi bir dille işler. Başkahraman Don Kişot, şövalye romanlarından etkilenerek kendini bir şövalye ilan eder ve sadık yaveri Sancho Panza ile birlikte La Mancha bölgesinde maceralara atılır. Cervantes, dönemin popüler şövalye romanlarını hicvederken, aynı zamanda insanlığın hayalleri, zayıflıkları ve dayanıklılığı üzerine derin bir anlatı sunar. Don Kişot, hem komik hem trajik unsurlarıyla, edebiyat tarihinde eşsiz bir yer edinmiş ve “Don Kişotvari” (quixotic) terimiyle dilimize kadar uzanan bir etki bırakmıştır.
Roman, La Mancha’da yaşayan Alonso Quijano adlı bir taşra beyiyle başlar. Alonso, yaşlı, zayıf ve yalnız bir adamdır; günlerini şövalye romanları okuyarak geçirir. Bu kitaplar, onun aklını öylesine ele geçirir ki, kendini bir şövalye sanmaya başlar. Adını “Don Kişot” olarak değiştirir, eski bir zırh bulur, cılız atına Rocinante adını verir ve şövalyelik idealleriyle yola çıkar. Amacı, zayıfları korumak, kötülere karşı savaşmak ve sevgilisi olarak hayal ettiği hayali bir soylu kadın, Dulcinea del Toboso adına şan kazanmaktır. Dulcinea, aslında köyünden basit bir köylü kızı olan Aldonza Lorenzo’dur, ama Don Kişot’un zihninde idealize edilmiştir. Don Kişot, yanına yaver olarak Sancho Panza’yı alır; Sancho, cahil, pragmatik ama sadık bir köylüdür ve efendisinin vaat ettiği bir ada valiliği hayaliyle ona katılır.
Birinci cilt, Don Kişot’un çılgınca maceralarıyla doludur. İlk macerasında yel değirmenlerini dev sanır ve onlara saldırır; bu sahne, romanın en ikonik anlarından biridir ve gerçeklikten kopuşunu simgeler. Don Kişot, hayal dünyasında şövalyeler, prensesler ve ejderhalar görürken, gerçekte sıradan insanlarla ve nesnelerle karşılaşır. Keçi çobanlarını ordu, bir hancıyı kale lordu sanır. Sancho, efendisinin deliliğini fark eder, ama ona sadık kalır. Don Kişot, bir handa “şövalye” ilan edilir; bu tören, hancı ve diğerlerinin alaycı bir oyunu olsa da, o bunu ciddiye alır. Maceralar sırasında sık sık dayak yer, yaralanır, ama ideallerinden vazgeçmez. Bir noktada, köylü bir kızı “prenses” sanıp “kurtarır”; bu olay, çevresindekileri hem güldürür hem de rahatsız eder. Ailesi ve dostları, onu eve döndürmek için rahip ve berberle bir plan yapar; Don Kişot, kafese kapatılıp köyüne geri getirilir, ama şövalyelik hayalleri sönmez.
İkinci cilt, Don Kişot’un yeniden yola çıkmasıyla başlar. Cervantes, bu bölümde birinci cildin popülerliğinden haberdar olduğunu belirtir ve sahte bir devam kitabı yazan Avellaneda’ya göndermeler yapar. Don Kişot ve Sancho, daha karmaşık maceralara atılır. Bir dük ve düşes, Don Kişot’un deliliğinden eğlenmek için onu şatolarına davet eder ve şövalye gibi davranmasına izin verir. Sancho’ya sahte bir ada valiliği verirler; Sancho, bu rolde şaşırtıcı bir bilgelik sergiler ve adaletle hükmeder, ama sonunda köylü hayatına dönmeyi seçer. Don Kişot, bir şövalye tarafından düelloya çağrılır; “Ay Şövalyesi” olarak tanıtılan bu kişi, aslında bir köylü olan Samsón Carrasco’dur ve amacı onu eve döndürmektir. Don Kişot yenilir ve şövalyelikten vazgeçip eve dönmeyi kabul eder.
Eve döndüğünde, Don Kişot hastalanır ve aklını başına toplar. Artık Alonso Quijano olduğunu kabul eder, şövalye romanlarından vazgeçer ve pişmanlık içinde ölür. Sancho, efendisinin ölümüne ağlar ve onun hayallerine duyduğu sadakati son kez gösterir. Roman, Don Kişot’un trajikomik sonuyla biter; Cervantes, hikâyeyi bir hiciv olarak değil, insanlığın hayalleri ve gerçekliğiyle uzlaşma çabası olarak çerçeveler.
Don Kişot, zengin bir karakter galerisi sunar. Don Kişot, idealist ama gerçeklikten kopuk bir kahramandır; Sancho, basit ama sağduyulu bir yaverdir. Dulcinea, ulaşılamaz bir ideali temsil ederken, yan karakterler (rahip, berber, dük çifti) dönemin toplumunu yansıtır. Cervantes, şövalye romanlarının abartılı kahramanlıklarını tiye alır, ama Don Kişot’un saf hayallerine de bir sevgi besler. Romanın dili, mizahla doludur; diyaloglar, Don Kişot’un çılgınlığı ile Sancho’nun pratikliği arasındaki zıtlığı ustalıkla sergiler. Eser, aynı zamanda bir yol romanıdır; La Mancha’nın kırsal manzaraları, hanları ve köylüleri, 16. yüzyıl İspanya’sını canlı bir şekilde betimler.
Don Kişot, hayal ile gerçeklik arasındaki ince çizgiyi, insanlığın çelişkilerini ve idealizmin sınırlarını sorgulayan eşsiz bir eserdir. Miguel de Cervantes, Don Kişot’un trajikomik yolculuğuyla, hem güldürür hem düşündürür. Roman, modern edebiyatın kapılarını aralamış, bireyin iç dünyasını ve toplumla ilişkisini derinlemesine işleyen bir başyapıt olmuştur. Don Kişot’un yel değirmenleriyle savaşı, insan ruhunun bitmeyen arayışının evrensel bir sembolü olarak edebiyat tarihinde yerini almıştır.