Peyami Safa’nın Dokuzuncu Hariciye Koğuşu (1930), Türk edebiyatında otobiyografik unsurlar taşıyan, psikolojik derinliğiyle öne çıkan bir romandır. Yazarın kendi gençlik deneyimlerinden esinlenerek kaleme aldığı bu eser, hastalık, umutsuzluk ve aşk gibi temaları işlerken, bir gencin iç dünyasındaki çatışmaları çarpıcı bir şekilde gözler önüne serer. Aşağıda, Dokuzuncu Hariciye Koğuşu’nun geniş ve özgün bir özetini sunulmuştur.
Özet
Roman, ismi verilmeyen 15 yaşındaki bir gencin, bacağındaki kronik bir hastalıkla mücadelesini anlatır. Hikâye, birinci şahıs ağzından, genç kahramanın günlüğüne benzer bir üslupla aktarılır. Bu genç, yıllardır bacağındaki kemik veremi (osteomiyelit) nedeniyle hastanelerde, doktorların arasında bir yaşam sürmektedir. Çocukluğundan beri devam eden bu hastalık, hem bedenini hem de ruhunu yıpratmıştır; o, hayata tutunmaya çalışan, ama aynı zamanda ölümün gölgesinde dolaşan kırılgan bir ruhtur.
Hikâyenin başında, genç, annesiyle birlikte İstanbul’un fakir bir mahallesinde mütevazı bir evde yaşamaktadır. Babasını kaybetmiş, annesiyle yalnız kalmıştır. Hastalığı yüzünden okula düzenli gidememiş, ama kendi çabalarıyla Fransızca öğrenmiş, kitaplara sığınarak zihnini geliştirmiştir. Ancak bu entelektüel birikim, onun fiziksel acılarını dindiremez. Bacağındaki yara, zaman zaman iyileşir gibi olsa da, tekrar kötüleşir ve onu sürekli bir umut-umutsuzluk döngüsüne hapseder.
Genç, bir gün doktorunun tavsiyesiyle Erenköy’de oturan akrabası Paşa’nın evine misafirliğe gider. Paşa, emekli bir askerdir; geniş bir köşkte, kızı Nüzhet ve eşiyle birlikte yaşamaktadır. Bu ziyaret, gencin hayatında bir dönüm noktası olur. Nüzhet, 19 yaşında, güzel, neşeli ve hayat dolu bir genç kızdır. Hasta genç, Nüzhet’e ilk gördüğü anda derin bir sevgi beslemeye başlar. Ancak bu sevgi, onun için hem bir umut ışığı hem de bir işkence kaynağıdır; çünkü hastalığı, Nüzhet gibi sağlıklı ve canlı birine layık olamayacağı düşüncesini zihnine kazır.
Paşa’nın köşkü, gencin gri dünyasına renk katar. Bahçede geçirdiği saatler, Nüzhet’le sohbetleri, ona kısa süreli bir mutluluk verir. Ancak bu mutluluk, hastalığının gerçekliğiyle sürekli gölgelenir. Nüzhet’in ilgisi, bazen samimi bir arkadaşlıktan ibaret gibi görünse de, gencin hayal gücünde bir aşka dönüşür. Bu duygular, onun iç dünyasında bir çatışma yaratır: Bir yandan Nüzhet’e yakın olmak ister, diğer yandan bu sevginin imkânsızlığını bilir.
Hikâyenin ilerleyen bölümlerinde, gencin hastalığı kötüleşir. Doktoru Ragıp Bey, bacağının kesilmesi gerektiğini söyler. Bu haber, genç için bir yıkımdır; çünkü bacağının kesilmesi, yalnızca fiziksel bir kayıp değil, aynı zamanda Nüzhet’e olan hayallerinin sonu anlamına gelir. Genç, bu kararla yüzleşirken, hastaneye yatış süreci başlar. Romanın adı buradan gelir: “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu”, Cerrahpaşa Hastanesi’nde cerrahi hastaların yattığı bölümdür. Genç, bu koğuşa adım attığında, kendini bir nevi “ölüm hücresi”nde gibi hisseder. Hastane, onun için korku, yalnızlık ve çaresizliğin mekânıdır.
Hastanede geçirdiği günler, gencin ruhsal çöküşünü derinleştirir. Koğuştaki diğer hastaların inlemeleri, steril kokular, doktorların soğuk tavırları, onu hayata daha da yabancılaştırır. Bu sırada, Nüzhet’ten haber gelir: Nüzhet, Doktor Mithat adında bir adamla nişanlanmıştır. Bu haber, gencin zaten kırılgan olan umutlarını tamamen yok eder. Nüzhet’in nişanı, onun için bir ihanetin ötesindedir; kendi varlığına, değersizliğine dair bir ayna tutar. Ancak bu yıkım, aynı zamanda bir uyanışa da yol açar: Genç, aşkın ve hastalığın gölgesinden sıyrılarak, kendi iç gücünü keşfetmeye başlar.
Romanın sonunda, gencin ameliyatı gerçekleşir ve bacağı kesilmekten kurtulur; ancak bu fiziksel kurtuluş, ruhsal bir zafer değildir. Hastaneden çıktığında, Nüzhet’le vedalaşır ve annesinin yanına döner. Hikâye, açık uçlu bir şekilde biter; genç, ne tamamen iyileşmiştir ne de tam anlamıyla yıkılmıştır. O, hayatın belirsizliğiyle barışmış, ama yaralarını hep taşıyacak bir ruhtur.
Temalar ve Anlam
Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, hastalık ve insan psikolojisi üzerine yoğun bir inceleme sunar. Genç kahramanın bacağındaki yara, yalnızca fiziksel bir acı değil, aynı zamanda ruhsal bir metafor olarak işlenir; bu, onun hayata tutunamama, kendini eksik hissetme duygusunu temsil eder. Aşk ise, bu karanlık dünyada bir umut ışığıdır; ama aynı zamanda imkânsızlığıyla bir işkencedir.
Roman, bireyin yalnızlığı ve toplumla ilişkisi üzerine de derin bir sorgulama yapar. Genç, ne ailesinde ne de hastanede tam anlamıyla ait hisseder; Nüzhet’in dünyası ise ona hem yakın hem de ulaşılmazdır. Peyami Safa, bu yalnızlığı, dönemin bireycilik ve modernleşme sancılarıyla da ilişkilendirir.
Hastane sahneleri, ölüm ve yaşam arasındaki ince çizgiyi çarpıcı bir şekilde yansıtır. Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, adeta bir “ara bölge”dir; ne tamamen yaşam, ne tamamen ölümdür. Bu mekân, gencin varoluşsal krizini somutlaştırır.
Özgün Bir Bakış
Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Peyami Safa’nın psikolojik roman türündeki ustalığını ortaya koyar. Otobiyografik unsurlar, esere derin bir gerçeklik katar; Safa’nın kendi gençliğinde yaşadığı hastalık ve hastane deneyimleri, gencin duygularını inanılmaz bir içtenlikle aktarır. Roman, bir gencin büyüme hikâyesinden çok, bir “hayatta kalma” mücadelesidir; ama bu mücadele, kahramanca bir zaferle değil, sessiz bir kabullenişle biter.
Nüzhet, romanda hem bir ideal hem de bir yanılsamadır. Genç kahraman, onu bir kurtarıcı gibi görse de, Nüzhet’in kendi hayatı ve seçimleri, onun erişemeyeceği bir gerçekliği temsil eder. Bu, aşkın tek taraflı doğasını ve gençlik hayallerinin kırılganlığını çarpıcı bir şekilde gösterir.
Safa’nın dili, sade ama yoğun bir anlatıma sahiptir; her cümle, gencin iç dünyasındaki fırtınaları hissettirir. Hastane sahnelerindeki betimlemeler, okuyucuyu adeta o steril, soğuk koğuşun içine çeker. Romanın sonundaki belirsizlik ise, hayatın karmaşıklığını ve çözümsüzlüğünü yansıtır; bu da eseri zamansız bir başyapıt haline getirir.